Wprawdzie minęło już ładnych kilka lat od ukazania się niniejszej rozprawy o zbiorku aforystycznym Andrzeja Maksymiliana Fredry (1620–1679) zatytułowanym Przysłowia mów potocznych, sądzę jednak, że ustalenia poczynione w owym studium nie są jeszcze całkowicie zdezaktualizowane. Książka jest rozszerzoną wersją mojej rozprawy doktorskiej. Obiektem krytycznego oglądu jest zbiór krótkich form prozaicznych kiedyś bardzo popularnych, dziś nieco zapomnianych, które częściowo wyszły spod pióra Fredry, a częściowo zostały przez niego wydobyte z innych źródeł obfitujących w celne powiedzenia, w tym z kolekcji paremiologicznych. Zbiór Fredry – owa swoista antologia przeróżnych “złotych myśli” – okazał się punktem zwrotnym w rozwoju polskiej prozy barokowej, nielinearnej, fragmentarycznej, rozbitej na pojedyncze myśli, bliskiej eseistyce i w tym względzie wykazującej pewne paralele do twórczości Stanisława Herakliusza Lubomirskiego.

Kolejne rozdziały książki zostały poświęcone kwestiom filologicznym, związkom Fredrowych „przysłów” – jak sam je nazywa – z przysłowiami tradycyjnymi, dalej kształtowaniu się nowego gatunku – aforyzmu, ostatnia zaś część rozprawy jest próbą lektury tekstu pod kątem poruszanej w nim problematyki.

Spis treści

WSTĘP – 9

  • Nota biograficzna o autorze – 9
  • Stan badan nad „Przysłowiami…” – 20

I. UWAGI O TEKŚCIE „PRZYSŁÓW…” – 25

  • Przekazy drukowane – 26
  • Przekaz rekopismienny – 36
  • Nowa edycja – zarys problematyki – 46

II. „PRZYSŁOWIA…” NA TLE DAWNEJ PAREMIOGRAFII – 51

  • Przysłowie od starożytności do końca XVII wieku – 59
  • Antyczne i nowożytne definicje przysłowia – 59
  • Najdawniejsze przysłowia polskie – 72
  • Paremiolodzy XVII wieku – 78
  • Paremiografia Andrzeja Maksymiliana Fredry – 85
  • Przypowieść – przysłowie – sentencyja – 87
  • „Przysłowia…” jako zródło paremiograficzne – 94

III. „PRZYSŁOWIA…” W KRĘGU AFORYSTYKI BAROKOWEJ – 111

  • Tradycje małych form literackich – 119
  • Warsztat pisarski Fredry-aforysty – 133
  • O kompozycji „Przysłów…” – 153
  • Na drodze ku zwięzłości – 166

IV. SPOSOBY LEKTURY „PRZYSŁÓW…” – 174

  • Rozważania o języku i stylu – 175
  • Apologia języka polskiego – 175
  • Poszukiwania stylistyczne – 186
  • Podręcznik etyki neostoickiej? – 204
  • Traktat o skutecznym rządzeniu – 222
  • Program naprawy Rzeczypospolitej – 239

ZAKOŃCZENIE – 256

BIBLIOGRAFIA – 259

INDEKS NAZWISK – 272

SPIS ILUSTRACJI – 279

Eder, M. (2008). U źródeł aforystyki polskiej. Studium o „Przysłowiach” Andrzeja Maksymiliana Fredry. Wrocław: Atut.